از دیدگاه مراقبت های بهداشتی، انواع تومورهای مغزی جزو موارد نادر پزشکی هستند که البته به طور همزمان نیز در صورت بروز می توانند تهدید کننده سلامت افراد بیمار مبتلا باشند. اما از دیدگاه جراحی مغز و اعصاب، تومور مغزی چندان نیز دور از ذهن نیست و به خصوص با روش های تشخیصی جدید تصویر برداری MRI و CT اسکن، میزان موارد شناسایی طیف وسیعی از تومورهای مغزی میسر شده است. خوشبختانه بسیاری از تومورهای مغزی خوش خیم بوده و ممکن است فرد در تمام طول عمر خود علی رغم داشتن آنها بدون علائم تومور مغزی بوده و متوجه وجود آنها نشوند. به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، تومورهای مغزی در سر به طور معمول به تدریج و بسیار آرام در طول زمان شکل گرفته و رشد می کنند. انواع مختلف از تومورهای مغز تنها زمانی تشخیص داده می شوند که علایم و عوارض آنها به مراحلی رسیده باشند که زندگی فرد را مختل نمایند. بسیار مهم است که بتوانیم به درستی علائم تومور مغزی را بشناسیم تا بتوانیم در صورت مشاهده این علائم و عوارض برای تشخیص دقیق و به موقع، به سرعت به نزد بهترین جراحان مغز و اعصاب مراجعه نماییم. با درمان به موقع و جراحی تخلیه تومورهای مغزی که عمدتاً به صورت جراحی با آندوسکوپ انجام می شود، می توان از آسیب ها و ضایعات عدیده وارده به مغز و بدن جلوگیری نمود.
تومور مغزی چیست؟
از زاویه دید تخصصی جراحان مغز و اعصاب و متخصصان آنکولوژی، منظور از تومور مغزی که به عنوان تومور درون جمجمه ای (اینترا کرانیال) هم بین پزشکان معروف می باشد، هر گونه از انواع توده های غیر عادی و نابهنجار مجزا از بافت طبیعی در مغز است که در درون آن سلول های مغزی به شکلی کنترل نشده رشد می کنند و یا تکثیر می شوند.
از نظر تخصصی و بافت شناسی پزشکی، افزایش تعداد و نیز رشد بی رویه سلول های درون بافت های تومورهای مغزی فرآیندی به طور کامل متفاوت از سلول های طبیعی در مغز، طناب نخاعی و یا سایر اندام های بدنی دارند. طبق بررسی های صورت گرفته توسط انجمن بین المللی جراحان مغز و اعصاب در سرتاسر دنیا تاکنون بیش از 160 نوع از انواع تومور در مغز و طناب نخاعی شناخته شده اند.
انواع و علائم تومور مغزی به سادگی قابل تشخیص نیستند. در حقیقت اکثر تومورهای مغزی به دلیل اینکه در زیر جمجمه و در عمق ساختارهای مغزی شکل می گیرند هیچ نمود بیرونی ندارند. بلکه تنها از روی علایم و عوارضی که ممکن است برای فرد بیمار مبتلا ایجاد کنند قابل شناسایی می باشند. گاه نیز تومور مغزی هیچ علامتی نداشته و تنها حین تصویر برداری های MRI و یا CT اسکن های سر و ستون فقرات که به منظور دیگری صورت گرفته اند، شناسایی می شود.
انواع تومورهای مغزی چیستند؟
جراحان مغز و اعصاب با توجه به گستردگی و پیچیدگی و همچنین تعداد نسبتاً بالای انواع تومورهای مغزی، شیوه های متعددی برای دسته بندی انواع تومور مغزی دارند. اما در حالت کلی، می توانیم از روش ساده دسته بندی زیر بر اساس محل تشکیل تومور برای بررسی انواع تومورهای مغزی استفاده نماییم:
تومور مغزی اولیه
منظور از تومورهای اولیه مغزی، آن دسته از تومورها هستند که منشاء و محل اولیه تشکیل آنها بافت های مغزی یا بافت هایی می باشند که به آنها متصل هستند. بر این اساس، تومورهای مغزی اولیه شامل تومورهایی هستند که در همان نقطه ای از مغز ایجاد شده اند که اکنون جراح مغز و اعصاب محل آنها را تشخیص داده است.
علائم تومور مغزی اولیه متفاوت بوده و شامل انواع تومورهای گلیال (با منشاء سلول های گلیائی مغز) و تومورهای غیر گلیال (با منشاء سایر ساختارهای مغزی مثل نورون ها، اعصاب جمجمه ای، عروق و مویرگ های خونی مغز، غده ها و ساختارهای جانبی مغز) می باشند.
تومور مغزی متاستازی یا ثانویه
منظور از تومور مغزی متاستازی یا ثانویه آن دسته از تومورهای درون مغز می باشد که سلول های تشکیل دهنده آنها در هر نقطه ای غیر از مغز و یا ساختارهای جانبی آن تشکیل شده اند. تومورهای متاستازی مغزی به طور معمول در سینه، مغز استخوان و یا ریه ایجاد می شوند. این تومورهای ثانویه مغزی به طور عام از طریق مسیر جریان خونی درون بدن بیماران به مغز و یا ساختارهای احاطه کننده آن می رسند.
متاسفانه اکثر این تومورهای مغزی ثانویه و متاستازی از نوع بدخیم و سرطانی می باشند که علائم تومور مغزی آنها بسیار شدید است.
تومور مغزی سرطانی چه نوع توموری در مغز است؟
به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات تهران، سازمان بهداشت جهانی از نظر وضعیت و علائم تومور مغزی آنها را بصورت گرید بندی از تومورهای غیر سرطانی خوش خیم و غیر تهاجمی تا تومورهای سرطانی بدخیم و تهاجمی تقسیم کرده است که عبارتند از:
تومور مغزی خوش خیم (غیر سرطانی)
در دسته بندی های سازمان بهداشت جهانی تومورهای مغزی خوش خیم، غیر سرطانی می باشند. تومورهای مغزی خوش خیم به طور معمول رشدی کند و با سرعت کم دارند و در صورت بزرگ و زیاد شدن سلول های خود، به سایر ساختارها و بخش های مغز و یا بدن بیمار پخش نمی شوند و تهاجمی نمی باشند.
خوشبختانه تومورهای مغزی خوش خیم به طور معمول به مغز آسیب نمی زنند و اکثر تومورهای مغزی در این دسته اند. طبق گرید بندی سازمان بهداشت جهانی، تومورهای با گرید 0 و 1 در این دسته می باشند.
فقط هنگامی که تومورهای مغزی خوش خیم زیاده از حد بزرگ شوند و یا در مجاورت شریان های خونی و ساختارهای حیاتی مغزی ما باشد ممکن است علائم تومور مغزی زیادی را تجربه نماییم.
تومور مغزی بدخیم (سرطانی)
برخلاف دسته نخست، تومورهای مغزی بدخیم به عنوان سرطانی محسوب شده و اغلب آنها جزو تومورهای مغزی ثانویه و متاستازی دسته بندی می شوند. اکثریت غالب تومورهای مغزی بدخیم سرعت رشد بالایی دارند و از نظر شکلی نیز مرزهای اطراف آنها بدون قاعده هستند.
در دسته بندی تومورهای سرطانی، سازمان بهداشت جهانی به آنها گریدهای 2، 3، و 4 داده است. تومور مغزی بدخیم به طور معمول خود به بافت های اطرافش حمله می کند و متاسفانه به راحتی هم به سایر بخش های مغز و نیز بدن فرد بیمار سرایت می نماید. علائم تومور مغزی بدخیم بسیار دردناک بوده و به دلیل همراهی با سایر سرطان ها، کیفیت زندگی فرد بیمار معمولاً پایین است.
چرا تومور مغزی ایجاد می شود؟
موارد مختلفی می توانند منجر به ایجاد تومور مغزی شوند. اکثر اوقات علت اصلی ایجاد تومورها و یا علائم تومور مغزی ناشناخته باقی می مانند. اما عوامل زیر به عنوان مواردی که ریسک ابتلای فرد به تومورهای مغزی را افزایش می دهند، شناسایی شده اند:
- سن (کودکان و سالمندان بیشتر مبتلا می شوند)
- جنسیت (مردان بیشتر مبتلا می شوند)
- مواجهه مکرر با مواد شیمیایی سرطان زا
- قرار گرفتن در معرض تشعشعات رادیو اکتیو و هسته ای
- سابقه خانوادگی و حالت های ارثی (بیماری نورو فیبروماتوز نوع 1 و نوع 2)
- اختلالات و بیماری های ژنتیک (سندروم لی-فراومنی، سندروم کارسینومای سلول های قاعده نووئید، توبروز اسکلروزیس، سندرم تورکوت، بیماری فون هیپل-لیندائو)
- مواجهه با عفونت، ویروس، آلرژن (همچون ویروس اپشتاین بار، مونو نوکلئوس، سیتو مگالو ویروس، و …)
- مواجهه با میدان های نیرومند الکترو مغناطیسی و دکل های برق فشار قوی
- نژاد و قومیت (برخی از انواع تومورهای مغزی در برخی نژادهای بیشتر و یا کمترند)
- مواجهه با تابش های یونیزه (اشعه ایکس، پرتو درمانی، رادیو گرافی دندانپزشکی)
- تشنج و یا بیماری صرع
- آسیب های تروماتیک مغزی (BTI)
- ترکیبات N-نیتروزو (در کالباس و سوسیس)
- استفاده از مواد آرایشی و بهداشتی
- مصرف ترکیبات نیکوتین (سیگار، قلیان، پیپ، سیگار الکترونیک، آدامس نیکوتین)
- مصرف انواع مواد سنتی و صنعتی
- مصرف مستمر مقادیر بالای الکل
البته به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران، هیچ یک از موارد فوق به تنهایی و یا در کنار هم الزاماً منجر به بروز تومور مغزی و یا علائم تومور مغزی نمی شوند. بلکه، این موارد عامل های زمینه ساز و افزایش دهنده ریسک بروز انواع تومورهای مغزی می باشند.
نحوه تشخیص علائم تومور مغزی چگونه است؟
بر اساس دستور العمل های تشخیصی جراحان مغز و اعصاب و همچنین توصیه های متخصصان سرطان (آنکولوژیست ها)، اگر ما در هر زمان یک برجستگی و یا توده یا غده ای جدید و غیر عادی را در بدن خودمان در ناحیه سر، گردن، و یا ستون فقرات مشاهده و یا لمس نمودیم، لازم است که هر چه سریعتر برای معاینات کامل و بررسی دقیق به نزد جراحان مغز و اعصاب برویم.
البته لازم به ذکر است، همانطور که پیشتر بیان شد، این وضعیت تنها برای آن دسته از تومورهای مغزی صادق است که جزو تومورهای سطح جمجمه و ستون فقرات محسوب شوند و در ساختارهای درونی و عمقی جمجمه و یا ستون مهره نباشند.
گاهی از اوقات نیز با توجه به اینکه محل قرار گیری تومورهای مغزی پشت ساختارهای صورت (فاشیال) است ممکن است علائم تومور مغزی شامل تغییر شکل صورت به ویژه بیرون زدن چشم ها و یا تغییر موقعیت مکانی آنها در صورت بتوانیم وجود توموری مغزی را حدس بزنیم.
اما اگر هیچ یک از این موارد موجود نباشند، تنها در صورتی که علائم هر یک از انواع تومور مغزی را در خود و یا اطرافیانتان مشاهده نمودید، بهترین کار مراجعه سریع به جراح مغز و اعصاب برای پیگیری دقیق و تشخیص درست مشکل پیش آمده برای درمان علائم و عوارض مشاهده شده می باشد.
منابع
