به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، تومورهای متاستازی مغزی در عین حال که رایج ترین سرطان های سیستمی محسوب می شوند، جزو مهمترین علل ابتلا و فوت بیماران نیز به شمار می آیند. سرعت عمل در تشخیص و آغاز فرآیندهای درمانی در کنار توان عملی و تخصصی جراح مغز و اعصاب درمانگر شما، نکته ای کلیدی برای نتیجه بخش بودن بیشتر درمان های تومور متاستاتیک مغز است.
تومور مغزی متاستاتیک چیست؟
زمانی صحبت از متاستاز مغزی یا سرطان مغز متاستاز می شود که سرطان از سایر بخش های بدن به غیر از دستگاه اعصاب مرکزی به مغز گسترش یابد. تومور مغزی متاستاتیک که به آن سرطان مغز ثانویه نیز گفته می شود بسیار بیش از سرطان ها و تومورهای اولیه مغزی (که از خود بافت ها و سلول های مغزی ناشی می شوند) رایج و شایعند.
سلول های سرطانی ایجاد کننده تومورهای متاستاتیک مغزی به واسطه جریان خون و از طریق شبکه مویرگی مغز در بافت های مغزی نسج می گیرند. به گفته دکتر محسن القاسی، با توجه به اینکه تومورهای مغزی متاستاتیک اهداف درمانی پیچیده ای محسوب می شوند، لازم است که برای درمان مطلوب و حداکثری از تیم های تخصصی با چندین تخصص مختلف استفاده نمود.
طبق برآوردهای تخصصی جراحی مغز و اعصاب و نیز آنکولوژی، تخمین زده می شود که در حدود 20 درصد از کلیه بیماران مبتلا به سرطان، دچار نوعی از تومور مغزی متاستاتیک می شوند. علت اصلی تومورهای مغزی متاستازی ناشی از انواع سرطان های اولیه زیر می باشند:
- سرطان های ریه
- انواع سرطان های سینه
- سرطان های روده/ راست روده (کولورکتال)
- انواع سرطان های پوست (ملانوم)
- سرطان های کلیه (کارسینوم سلول های رینال)
علائم و عوارض تومور مغزی متاستاتیک
طیف وسیعی از علایم و عوارض ممکن است همراه با تومور مغزی متاستاتیک مشاهده و یا توسط بیمار تجربه شوند. این امر به دلیل این است که بیمار به غیر از تومور مغزی متاستاتیک سرطان اولیه ای دارد که خودش طیفی از عوارض را به همراه می آورد. علایم و عوارض اختصاصی مشترک و رایج در تومورهای سرطانی متاستازی مغزی عبارتند از:
افزایش فشار درون جمجمه (ICP):
در بسیاری از بیماران دارای تومور متاستاتیک مغز علایم متاستاز مغزی به دلیل افزایش ضایعات و بالا رفتن فشار درون جمجمه ایجاد می شوند. رایج ترین علامت افزایش فشار داخل جمجمه سر درد، حالت تهوع و مشکلات هوشیاری است. در حالات شدیدتر هیدروسفالی و حتی کما نیز ممکن است به وجود آیند.
سر درد:
سر درد علامت اولیه تقریباً نیمی از تومورهای متاستازی مغزی محسوب می شود. سر دردهای ناشی از تومورهای متاستازی مغز به تدریج شدت بیشتری پیدا می کنند.
حالت تهوع و استفراغ:
حالت تهوع و استفراغ جزو عوارض مقطعی و گهگاه همراه با سر درد هستند. حالت تهوع و استفراغ همراه با تومورهای متاستاتیک مغز در کودکان شایع تر از بزرگسالان است. در کودکان، استفراغ ممکن است شدید و نیرومند باشد، طوری که به آن استفراغ پرتابی (جهنده) می گویند.
تغییر در سطح هوشیاری:
به طور معمول تمامی بیماران دارای تومورهای مغزی متاستاتیک در دوره ای از بیماری خود تغییرات سطح هوشیاری را به درجاتی تجربه می نمایند. این تغییرات سطح هوشیاری هم شامل تغییر سطح هوشیاری و هم تغییر در کیفیت هوشیاری می تواند باشد. گاهی حتی ممکن است بیمار به کمای غیر قابل بازگشت نیز برود.
تغییرات رفتاری و شخصیتی:
تومورهای مغزی متاستاتیک ممکن است منجر به طیف وسیعی از تغییرات در وضعیت روانی شامل تغییرات جزئی شخصیت تا عوض شدن خلق و خو و یا تحریک پذیری بیش از حد بشوند که بسته به نوع، محل، اندازه، و وسعت تومور متفاوتند.
تشنج:
تشنج در حدود 35 درصد از موارد بروز تومورهای مغزی متاستازی مشاهده می شود. با افزایش سن بیمار، احتمال بروز بیماری صرع نیز می رود. به گونه ای که در بیماران دارای تومور متاستاتیک مغزی بالای 45 سال صرع را می توان جزو علایم رایج تومور ثانویه بر شمرد.
علایم عصبی کانونی (اختصاصی):
در حالی که مواردی همچون سردرد، افزایش فشار درون جمجمه، تغییرات هوشیاری و تشنج در تومورهای متاستازی ایجاد شده در نواحی مختلف مغز مشترک هستند، برخی علایم و عوارض این تومورهای ثانویه کانونی و وابسته به محل بروز و گسترش تومور متاستاتیک مغزی می باشند. با توجه به اینکه هر نیمکره مغز مسئول کنترل نیمه مقابل بدن است (نیمکره چپ مسئول نیمه راست بدن و نیمکره راست مسئول نیمه چپ بدن می باشد)، علایم عصبی کانونی تومور متاستاتیک مغزی نیمه مقابل بدن را در بر گرفته و عمدتاً شامل تغییرات حسی (گز گز و مور مور شدن) و یا تغییرات حرکتی (همی پارزی) می شوند.
متاستاز از سرطان سينه به مغز
در جراحی مغز و اعصاب به طور معمول متاستاز دادن سرطان سینه به بافت مغزی اتفاقی نادر می باشد. تنها در حدود 10 تا 15 درصد از زنانی که مبتلا به انواع سرطان سینه با گرید 4 شده اند، ممکن است خدای ناکرده دچار تومورهای مغزی متاستاتیک گردند. متاسفانه تا زمان نگارش این مقاله، با توجه به جدید بودن مبحث سرطان پستان در مردان، داده های پژوهش خاصی تاکنون در زمینه متاستاز سرطان سینه به مغز در آقایان ارائه نشده است.
یکی از نکات مهم در ابتلای فرد به سرطان پستان این است که آن دسته از بیماران که دچار متاستاز از سرطان سینه به بافت مغز شده اند، به طور معمول در کنار آن دچار متاستاز در سایر بافت ها و اندام های بدنی همچون بافت استخوانی، کبد (جگر)، و یا ریه ها نیز گشته اند. اما بر اساس آمارهای پژوهشی، تنها در 17 درصد از خانم هایی که متاستاز از سرطان سینه به مغز را داشته اند، این تومورهای متاستازی تنها در بافت مغزی ایجاد شده اند.
متاستاز از بافت ریه به مغز
گاهی از اوقات این احتمال وجود دارد که عامل تومور متاستازی مغزی و سرطان ثانویه دستگاه اعصاب مرکزی، وجود سرطان ریه باشد. یکی از رایج ترین اندام هایی که ممکن است سلول های سرطانی ریه به آن بروند، مغز است. هر چه اندازه سلول های سرطانی ریه کوچکتر باشد، ریسک رسیدن آنها به مغز و ایجاد تومور متاستازی مغزی بیشتر است. به ویژه دو نوع خاص از سرطان های ریه با نام EGFR و ALK در موارد زیادی منجر به تومورهای ثانویه گرید بالا در مغز و اعصاب می شوند.
در حدود 25% از بیماران مبتلا به سرطان ریه ممکن است دچار تومور متاستازی مغز شوند. البته در صورتی که بافت سرطانی ایجاد شده در مغز کوچک و در حد یک مویرگ باشد به آن تومور متاستازی ثانویه مغزی گفته نمی شود. برای تشخیص قطعی تومور متاستازی مغزی ناشی از ریه لازم است نمونه برداری (بیوپسی) صورت گرفته و در آزمایشگاه پاتوبیولوژی بررسی شود.
درمان تومور مغزی متاستاتیک
با در نظر گرفتن این امر که سلول های منشاء تومور مغزی متاستاتیک به واسطه مویرگ های مغزی به بافت مغزی می رسند، بنابراین تشکیل ریز محیط هایی را در مغز می دهند که با بافت های سالم مغزی آمیخته می گردند. به همین دلیل با روش های درمانی سیستمی معمول برای سرطان ها، نمی توان تومورهای مغزی متاستازی را از بین برد.
رشد تومورهای مغزی متاستاتیک بستگی به گرید سرطان اصلی و پیش آگهی درمانی تومورهای اولیه قبلی در بدن بیمار دارد. اما به طور معمول با توجه به اینکه تومورهای متاستازی مغزی جزو گریدهای بالای 3 و 4 سرطان محسوب می شوند ممکن است روش های درمانی به شکل مطلوب و فوری اثر بخش نباشند.
به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب، فرآیند درمانی برای تومورهای متاستاتیک مغزی شامل رویکردی چند رشته ای و چند وجهی است. قالب بندی درمان به صورت ترکیبی از جراحی و تخلیه تومور مغزی متاستازی و ضایعات آن، بیوپسی (نمونه برداری)، رادیو تراپی (پرتو درمانی)، شیمی درمان، ایمنی درمانی (ایمونو تراپی) و درمان های هدفمند می باشد. پروتکل های درمانی حسب سن بیمار، توان کلی بدنی، وضعیت درمان سرطان اصلی، و نیز محل، نوع، اندازه، وسعت، و میزان ضایعات تومور مغزی فرمول بندی می شوند.
طول عمر در بیماران مبتلا به تومور مغزی متاستاتیک
بر اساس آمارهای تخصصی منتج از بررسی های صورت رفته در حوزه آنکولوژی مغز و اعصاب، در حدود 20 تا 40 درصد از بیمارانی که دارای بیماری های سرطانی می شوند، ممکن است دچار متاستاز سرطان از بافت اولیه ایجاد شده به مغز و در نتیجه مبتلا به انواع تومورهای متاستازیک مغز گردند.
به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در ساختمان پزشکان امید خیابان ملاصدرا تهران، یکی از نکات مهم در درمان کلی و استاندارد برای تومور متاستاتیک مغزی این است که بخشی از درمان شامل رادیوتراپی کل مغز می باشد. با وجودی که موارد بروز و تشخیص تومورهای متاستازی مغز بسیار نادر و محدود هستند؛ اما در صورتی که فردی دچار آنها شود، حتی علی رغم انجام درمان های جامع، متاسفانه این بیماران به طور متوسط بین 3 الی 6 ماه پس از رادیوتراپی عمر می کنند.
طول عمر بیماران دچار تومورهای متاستازی مغز بعد از پرتو درمانی در موارد خوش شانسی تا 12 ماه نیز گزارش شده است. از نظر تخصصی، این طول عمر کوتاه ارتباطی به شیوه درمانی تومور مغزی ثانویه بیمار ندارد. بلکه علت این است که متاستاز سرطان از بافت های بدن به مغز در حقیقت مربوط به عوارض سرطان اولیه فرد در جایی دیگر از بدنش بوده است. اما اکنون که سرطان بدنی به گرید 4 رسیده، در سرتاسر بدن بیمار من جمله دستگاه اعصاب مرکزی نیز منتشر گردیده است.
منابع
جراحى خانم ميانسال با سابقه كانسر پستان كه جراحى و كموراديوتراپى شده بود ولى متأسفانه تومور به مخچه متاستاز داده و باعث سردرد و تهوع شده بود
