آسیب های تروماتیک مغزی (TBI) موارد اورژانسی جراحی مغز و اعصاب هستند که در تمامی موارد منجر به خونریزی، لخته های خونی، و پارگی بافت مغزی به درجات مختلف (حسب شدت و وسعت آسیب) شده و در صورت عدم ارجاع سریع فرد مصدوم به جراح مغز و اعصاب، با احتمال زیادی به فلج و یا مرگ بیمار ختم خواهد شد. از نظر آمار حوادث اورژانس، آسیب های تروماتیک مغزی TBI یکی از شایع ترین و رایج ترین دلایل معلولیت و مرگ در بزرگسالان به شمار می آیند. به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، آسیب تروماتیک مغزی توصیف کننده طیف وسیعی از حوادث و ضایعات ثانوی وارده به مغز است که می تواند محلی و محدود و یا وسیع و گسترده باشد. شدت آسیب دیدگی مغز می تواند از یک کوفتگی ساده تا له شدگی بافت های اصلی مغز باشد که نتیجه آن از سر درد تا کما و حتی مرگ آنی بیماران مصدوم، متغیر است. بهترین راه برای کاهش عوارض و صدمات ناشی از آسیب تروماتیک مغزی این است که فرد مصدوم را در سریعترین زمان ممکن برای درمان به مراکز درمانی و اورژانس برسانیم.
جراحى پسر جوان كه به دنبال تصادف موتور سيكلت دچار خونريزى شديد مغزى (Subdural hematoma) و افت هوشيارى شده بود كه به صورت اورژانسى جراحى شد. بيمار با حال عمومى خوب مرخص شد و به زندگى عادى برگشت.
آسیب های تروماتیک مغزی TBI چیست؟
مغز ما عضو مرکزی در بدنمان برای هماهنگی و تنظیم کلیه فعالیت های زندگی است و هر گونه آسیب به آن می تواند به طور بالقوه مسیر زندگی و فعالیت های بدنی آتی ما را تغییر دهد. هر گونه آسیبی به مغز برای فرد قربانی و خانواده آن تاثیرات و پیامدهای بسیار زیادی در ابعاد زندگی شخصی و اجتماعی آنها خواهد داشت.
واژه آسیب مغزی در بین جراحان مغز و اعصاب عبارتی وسیع و کلی برای بیان طیف گسترده ای از وضعیت ها، آسیب ها، و ضایعات مرتبط با مغز، جمجمه، و پوست سر می باشد. آسیب های تروماتیک مغزی TBI معمولاً زمانی ایجاد می شوند که فشاری زیاد و ناگهانی به سر یا بالا تنه وارد شود و منجر به تورم، التهاب، کبودی، کوفتگی، خونریزی، و یا پارگی بافت یا بافت هایی در سطح مغز و ساختارهای جانبی آن گردد.
با این حساب به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب در ساختمان پزشکان امید واقع در خیابان ملاصدرا تهران، هرگونه آسیب وارده ناگهانی و شوک به مغز که به دلیل ضربه ها و /یا تکان ها شدید به سر، گردن و یا بالا تنه ایجاد شود، از دیدگاه تخصصی نوعی آسیب مغزی تروماتیک TBI است. در برخی موارد آسیب تروماتیک مغز بر اثر برخورد یا فرو رفتن اشیاء یا سطحی به درون سر و جمجمه ایجاد می شود که به آن ضربه اولیه گفته می شود.
آسیب های تروماتیک مغز می توانند تنها به یک ناحیه محدود مغز یا تمام بخش های آن وارد آیند. در صورتی که آسیب مغزی تروماتیک به یک ناحیه محدود وارد شده باشد به آن آسیب تروماتیک مغزی کانونی گفته می شود. در صورتی که آسیب وارده به بخش های زیادی از مغز باشد، به آن آسیب تروماتیک مغزی منتشر می گویند.
در آسیب مغزی تروماتیک TBI شکستگی جمجمه، مگر در موارد متوسط و شدید، مشاهده نمی شود. در اکثر اوقات، به دلیل وارد آمدن آسیب تروماتیک مغزی و بر اثر شدت ضربه وارده به مغز، مغز و ساختارهای آن در داخل جمجمه تکان می خورند که نتیجه این جابجایی شدید و ناگهانی مواردی چون التهاب، تورم (آماس)، پارگی بافت، خونریزی بافت و عروق مغزی، و یا له شدن بخش هایی از بافت های مغزی می باشند.
طبق بررسی های تحقیقاتی صورت گرفته در جراحی مغز و اعصاب، در اکثر موارد بروز آسیب های تروماتیک مغزی، خود آسیب مغزی تروماتیک با یک فاصله و تاخیر زمانی نسبت به لحظه بروز رخداد آسیب زا ایجاد گردد. به این آسیب تاخیری ایجاد شده در جراحی مغز و اعصاب ضربه ثانویه گفته می شود. ضربه ثانویه در TBI بسیار مهلک تر از ضربه اولیه آغازگر آسیب مغزی محسوب می شود.
دسته بندی های آسیب های مغزی تروماتیک TBI
در حوزه جراحی مغز و اعصاب به شیوه های گوناگونی می توان آسیب های مغزی تروماتیک را دسته بندی نمود. برای سهولت کار و درک بهتر، می توانیم بطور کلی 3 قالب دسته بندی برای آسیب های تروماتیک مغزی در نظر بگیریم:
TBI بر اساس وضعیت مغز و جمجمه:
- آسیب تروماتیک مغزی TBI بسته: جمجمه سالم بوده و آسیبی به آن وارد نشده است.
- آسیب تروماتیک مغزی TBI باز: متاسفانه جمجمه بیمار شکسته/ سوراخ شده است. در برخی موارد در TBI باز مشاهده می شود که جسم یا اجسامی خارجی به داخل جمجمه نفوذ کرده است.
TBI بر اساس نحوه ایجاد:
- آسیب های تروماتیک مغزی اولیه: شامل آن دسته از TBIها هستند که خودشان ایجاد شده اند و عبارتند از:
| انواع ضربه های مغزی | خونریزی های تحت عنکبوتیه (ساب آراکنوئید) تروماتیک |
| انواع کوفتگی های مغزی | انواع لخته های خونی |
| آسیب های آکسونی منتشر |
- آسیب های تروماتیک مغزی ثانویه: شامل آن دسته از TBIها هستند که ناشی از یک بیماری دیگر، همچون عفونت بوده و در دستگاه اعصاب مرکزی به وجود آمده اند.
TBI بر اساس شدت:
- آسیب مغزی تروماتیک خفیف: در این وضعیت از TBI، فرد هوشیار بوده و چشم هایش باز می باشند.
- آسیب تروماتیک متوسط: در این نوع از TBI، فرد مصدوم بی حال است. چشم های او در برابر تحریک توسط محرک های نوری/ صوتی باز می شوند. مدت زمان بیهوشی فرد مصدوم بین 20 دقیقه تا 6 ساعت می باشد.
- آسیب های تروماتیک شدید مغزی: در این نوع TBI، فرد مصدوم بیهوش است. چشم های او حتی در برابر محرک های نوری و یا صوتی شدید هم باز نمی شوند. مدت زمان بیهوشی فرد مصدوم بیش از 6 ساعت می باشد.
شدت آسیب های تروماتیک مغزی TBI
همانطور که پیشتر گفته شد، شدت آسیب های تروماتیک مغزی نقش مهمی در دسته بندی نوع آنها دارند. با وجودی که سطح بندی شدت برای انواع آسیب های مغزی وجود دارند، اما نکته تعجب بر انگیز این است که یک آسیب مغزی وارده یکسان به دو نفر متفاوت می تواند علایم، شدت، و عوارض متعددی در مغز آنها ایجاد نماید. مطلب جالب توجه این است که حتی با وجودی که ممکن است ما به عنوان فرد مصدوم باور داشته باشیم آسیب تروماتیک مغزی ما بسیار خفیف و جزئی می باشد، اما احتمال دارد از تاثیرات دراز مدت جدی آن تا مدت ها رنج برده و دچار مشکل شویم.
به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب، تا زمانی که ما بعد از آسیب وارده به سر، گردن و بالاتنه، به جراح مغز و اعصاب مراجعه نکنیم، نمی توانیم به هیچ وسیله دیگری از میزان آسیب وارده به خودمان مطمئن شویم و در بسیار موارد به دلیل وجود فاصله بین ضربه اولیه و ضربه ثانویه، به دلیل تعلل، دچار عوارض غیر قابل جبران مغزی خواهیم شد.
آسیب تروماتیک مغزی خفیف:
آسیب تروماتیک مغزی خفیف تنها شامل چند ثانیه تا چند دقیقه از دست دادن هوشیاری است (البته اگر رخ دهد). از دست دادن هوشیاری در TBIهای خفیف الزامی نیست و مصدوم ممکن است فقط گیج و فاقد جهت یابی باشد. ارزیابی های جراحی مغز و اعصاب در TBI خفیف نشانگر این هستند که مغز آسیبی در سطح ماکروسکوپی ندیده است، در حالی که ممکن است آسیب های میکروسکوپی و یا با تاخیر در راه باشند. به همین دلیل جراحان مغز و اعصاب به بررسی کارکردهای روانی بیماران پس از آسیب های خفیف مغزی می پردازند.
آسیب تروماتیک مغزی متوسط:
در آسیب مغزی تروماتیک متوسط فقدان هوشیاری از چند دقیقه تا چند ساعت طول می کشد و اغتشاش شعور فرد بیمار نیز ممکن است تا چندین هفته ادامه پیدا کند. عوارض ناشی از TBIهای متوسط گاهی اوقات تا چند ماه باقی مانده و یا در برخی موارد خدای ناکرده مادام العمر می شوند. این عوارض می توانند جسمانی، روانی، شناختی، و یا رفتاری باشند. خوشبختانه امروزه طیف وسیعی از برنامه های توانبخشی شامل کار درمانی، روان درمانی، انواع نورو تراپی ها، اکسیژن درمانی پر فشار، طب سوزنی، آروما تراپی، موسیقی درمانی، هنر درمانی، فیزیوتراپی، و آب درمانی برای کاهش عوارض آسیب های تروماتیک مغزی متوسط به وجود آمده اند.
آسیب تروماتیک مغزی شدید:
آسیب های تروماتیک شدید مغزی ناشی از ضرباتی هستند که منجر به ترکیدن جمجمه/ مغز و یا وارد شدن اجسام به درون جمجمه و یا مغز می شوند. این سطح از آسیب عملاً با خطر مرگ بالایی همراه بوده و متاسفانه احتمال زیادی برای بازگشت مصدوم به زندگی عادی قبلی خودش وجود ندارد. در این نوع از آسیب های مغزی که بیشتر به صورت TBI باز هستند، جمجمه به شکلی جدی آسیب دیده و فرد عملاً در کمای طولانی مدت قرار دارد. جراحان مغز و اعصاب به طور معمول چندین عمل جراحی فشرد و سنگین را طی مدت زمانی کوتاه برای ترمیم ضایعات مغزی انجام می دهند. در مواردی که التهاب مغزی زیاد باشد، بخش هایی از جمجمه به طور موقت برداشته می شوند تا فشار مغزی و تورم آن کاهش یابد. این بخش های جمجمه معمولاً زیر پوست شکم پیوند زده می شوند و بعداً مجدد به محل اصلی خود باز گردانده خواهند شد.
منابع
