تومور قاعده جمجمه

 به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب تهران در زمینه جراحی تومورهای قاعده جمجمه در ساختمان پزشکان امید، تومورهای قاعده جمجمه توده هایی ناشی از رشد بی رویه سلولی هستند که ممکن است در کنار قاعده جمجمه و یا مستقیماً زیر ساختار قاعده جمجمه در نواحی ای همچون سینوس ها ایجاد شوند. خوشبختانه اکثریت تومورهای قاعده جمجمه غیر سرطانی هستند، اما از آنجا که وجود هر توموری در بدن به خصوص در دستگاه اعصاب مرکزی خطرناک است، لازم است علایم انواع تومورهای قاعده جمجمه را بشناسیم. در صورت مشاهده علایم تومورهای قاعده جمجمه در خود یا اطرافیانتان، بهتر است هر چه سریعتر برای تشخیص و پیش گرفتن درمان های مناسب به بهترین جراح مغز و اعصاب مراجعه بفرمایید تا خدای ناکرده آسیب هایی همچون فلج و یا تهدیدات جانی برای شما و عزیزانتان پیش نیایند.

انواع تومورهای موجود در قاعده جمجمه

طبق تعاریف جراحی مغز و اعصاب برای نورو آناتومی، ساختار قاعده جمجمه فضایی است که از پشت ناحیه چشم ها و محدوده بینی شروع شده و تا پشت سر ما ادامه دارد. همچنان که در بخش های قبلی گفتیم، ساختار قاعده جمجمه در حقیقت بخش کفی جمجمه را تشکیل می دهد. ساختارهای نخاع شوکی و رگ های (عروق) مهم مغزی، گردنی و سری از این  محدوده عبور می نمایند. زوج اعصاب مغزی شامل 12 زوج، نخاع شوکی، سیاه رگ ها و سرخ رگ های اصلی در مغز، و مفصل های که اتصال جمجمه و مغز را به مهره های گردن ما بر عهده دارند، در ساختار قاعده واقع شده اند.

ساختار قاعده جمجمه در بالای حدقه چشم یا چشم خانه (حفره هایی در جمجمه مهره داران که چشم های آنها داخلشان هستند)، و پشت بینی و حفره بینی (سینوس های پشت بینی)، و زیر اجزای گوش میانی، و ساختار ظریف گوش داخلی قرار گرفته است. با این حساب ساختار قاعده جمجمه، ساختاری بسیار حیاتی برای ماست و هر گونه از آسیب ها، ضربه ها، کوفتگی ها، فشارها، پارگی ها، و یا حتی ایجاد تومورهای مغزی در این بخش به سادگی و راحتی می توانند منجر به ایجاد آسیب هایی گسترده، فلج های محدود/ گسترده، و مشکلات مربوط به احساس و ادراک دراز مدت، همیشگی و یا حتی خدای ناکرده مرگ بیمار مصدومی شود که دارای این آسیب ها شده است.

تومورهای مغزی متعددی ممکن است در ناحیه ساختار قاعده جمجمه ایجاد شوند. با در نظر گرفتن این نکته که ساختار قاعده جمجمه در کنار بینی و حرفه بینی (سینوس) قرار دارد، گاهی از اوقات بروز بیماری و عفونت در بینی و سینوس نیز می تواند منجر به تولید بیماری و یا حتی ایجاد تومور قاعده جمجمه در افراد شوند.

البته لازم به ذکر است که امکان معکوس شدن این وضعیت در برخی از بیماران هم کاملاً وجود دارد. به این معنا که انواعی از بیماری ها و تومورهای ساختار قاعده جمجمه هستند که در پاره ای از موارد به بخش های داخلی حفره های بینی (سینوس ها)، بینی و حتی گردن ما گسترش/ متاستاز یافته و دردسر ساز می شوند.

در عین حالی که از نظر آنکولوژی و جراحی مغز و اعصاب، لیست مفصلی از انواع تومورهای ساختار قاعده جمجمه وجود دارند؛ اما خوشبختانه طبق بررسی ها، اکثریت تومورهای مغزی موجود در ساختارهای قاعده جمجمه خوش خیم می باشند و وارد فاز سرطانی نمی شوند؛ یعنی اینکه اکثریت تومورهای ساختار قاعده جمجمه در طول زمان به سرعت رشد اندکی دارند.

اما گاه متاسفانه در موارد بسیار نادر و با احتمال اندکی پیش می آید که ممکن است یک تومور در ساختار قاعده جمجمه بدل به توموری بدخیم و سرطانی گردد. به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب ایران در ساختمان پزشکان امید تهران، فقط تعداد بسیار محدودی از تومورهای موجود در ساختار قاعده جمجمه، آن هم تنها تحت شرایطی بسیار خاص، این احتمال می رود که وضعیتی بدخیم و سرطانی با رشدی سریع به خود گرفته و به بقیه بخش های بدن بیمار گسترش/ متاستاز یابند.

انواع علایم و عوارض تومورهای موجود در قاعده جمجمه

از منظر نورو آناتومی در جراحی مغز و اعصاب، محدوده قاعده جمجمه در انسان به عنوان شاهراهی حیاتی در مغز به حساب می آید. به دلیل وجود انواع اعصاب، و عروق (رگ های) خونی مختلف حیاتی در این ناحیه، علایم تومورهای ساختار قاعده جمجمه بسیار گسترده و متفاوت هستند.

علایم تومورهای ساختار جمجمه می توانند در طیفی وسیع از عوارض شامل مجموعه ای که از سردردهای بدون دلیل مشخص شروع شده و تا احساس کردن سفتی، خشکی و یا حتی توده در گردن را نیز مشتمل گردند. متاسفانه، بسیاری از این علایم تومورهای ساختار جمجمه با سایر بیماری های مغز و اعصاب مشترک هستند. بنابراین، لازم است در صورت مشاهده علایم و عوارض تومورهای قاعده جمجمه، ابتدای امر برای بررسی و معاینه دقیق بابت تشخیص افتراقی به متخصصان مربوطه مراجعه شود.

در زمینه مواردی که شامل انواع شکستگی های قاعده جمجمه می شوند، به دلیل اینکه ضربه های موجود خودشان علایمی عینی هستند حساسیت کمتر بوده و تشخیص ساده تر است. اما در زمینه تومورهای ساختار قاعده جمجمه، فرآیند علامتی و تشخیصی به طور کامل متفاوت می باشد.

منظور این است که به عنوان نمونه ای عملی، مشکلات در نواحی بینی و سینوس ها، صورت، گلو و حنجره، و گردن بهتر است ابتدا توسط متخصص گوش و حلق و بینی بررسی شوند. علایم اولیه مربوط به توان بینایی شما نیز بهتر است در ابتدای امر توسط یک متخصص چشم پزشک حاذق مورد معاینه قرار گیرند. در صورتی که نیاز باشد در گام بعدی، از شما آزمایش های تشخیص طبی نیز به عمل خواهند آمد.

با تمام این اوضاف، عوارض و علایم اختصاصی مربوط به هر یک از انواع تومورهای موجود در ساختار قاعده جمجمه بستگی به نوع، اندازه، و محل هر تومور دارند. سازمان بهداشت جهانی (WHO)، علایم کلی و عمومی احتمالی را که ممکن است به نوعی مربوط به تومورهایی در ساختار قاعده جمجمه بیماران باشند، به شکل زیر دسته بندی نموده است:

انواع تومورهای ساختار قاعده جمجمه

در حوزه تخصصی جراحی مغز و اعصاب، انواع مختلف تومورهای موجود در ساختار قاعده جمجمه دسته بندی های متعددی دارند. دسته بندی تومورهای قاعده جمجمه شامل گونه ها و زیرگونه های متعددی می شود. ساده ترین شکل دسته بندی تومورهای ساختار قاعده جمجمه بر اساس وضعیت سرطانی و/ یا غیر سرطانی بودن تومور، خوش خیم و/ یا بدخیم بودن تومور، و محل تشکیل تومور در ساختار قاعده جمجمه می باشد.

همچنین، برای نام گذاری تومورهای تشکیل شده در ساختار قاعده جمجمه، یک نام ترکیبی شامل پیشوند های وضعیت سرطانی (گرید تومور از 1 تا 4)، خوش خیم/ بدخیم بودن تومو، و محل تومور، نام تومورهای ساختار قاعده جمجمه را تشکیل دهند. این نکته را باید بدانیم که با توجه به اینکه تقریباً هر توموری در مغز ما به شکلی منحصر به فرد رشد رشد می کند. بنابراین، هر بیمار مغز و اعصاب، حتی در صورت مشابه بودن نام تومور خود با سایر بیماران، تفاوت های بسیار زیادی از منظر سبب شناسی تومور، پدید آیی توده، محل دقیق در مغز، شکل ظاهری، و نوع بافت تومور موجود در ساختار قاعده جمجمه خود، از دیگر بیماران بطور کل متفاوت محسوب می شود.

سرعت رشد در گونه های مختلف تومورهای ساختار قاعده جمجمه با هم متفاوت است. حتی گاهاً یک نوع خاص از تومورهای ساختار قاعده جمجمه نیز می تواند در افراد مختلف با سرعت هایی کاملاً متفاوتی رشد کند. به گفته دکتر محسن القاصی، فرآیند تشخیصی برای بررسی سرعت رشد تومورهای ساختار قاعده جمجمه جزو موارد بسیار حیاتی و مبرم در جراحی مغز و اعصاب به شمار می آید.

از منظر فراوانی و تعداد، تومورهای غده هیپوفیز بیش از سایر انواع در بین تومورهای ساختار قاعده جمجمه مشاهده می شوند. به صورتی که حدوداً و به تنهایی، بیش از شصت درصد از تومورهای ساختار قاعده جمجمه را تومورهای غده هیپوفیز تشکیل می ‌دهند.

بر اساس این مطالب، افزون بر تومور هیپوفیز، انواع اصلی و مهم تومورهای ساختار قاعده جمجمه بر اساس خاستگاه عبارتند از:

تومورهای استخوانی (استئوما) قاعده جمجمه

تومورهای استخوانی (استئوما) در قاعده جمجمه از جممله رایج ترین نوع از تومورهای اولیه در این ناحیه هستند. شایع ترین تومور استئوما، تومور استخوان کالواریا یا فرق سر است. تومورهای استخوانی (استئوما) خوش خیم هستند و در نتیجه رشد متراکم استخوان جمجمه ایجاد می شوند. منشاء بیشتر تومورهای استئومای قاعده جمجمه سینوس های اطراف بینی هستند. اما ممکن است تومور استئوما از استخوان های پیشانی، استخوان طاق جمجمه، استخوان های سینوس ماستوئید، یا استخوان فک زیرین (مندیبل) هم ایجاد شود. رشد تومور استئومای قاعده جمجمه کند است و معمولاً به ندرت منجر به فشار به مغز و ساختارهای آن می شود. به همین دلیل تومورهای استخوانی قاعده جمجمه معمولاً بدون نشانه می باشند.

تومورهای همانژیومای قاعده جمجمه

تومورهای همانژیومای ساختار قاعده جمجمه تومورهایی ترکیبی شامل بافت های استخوانی به همراه رگ ها هستند. خوشبختانه، تومورهای همانژویمای قاعده جمجمه خوش خیم می باشند. معمولاً تومورهای همانژویمای قاعده جمجمه از بخش دهیلزی یا مویرگی عروق مغزی ایجاد شده اند. انواع مختلف تومورهای همانژیومای ساختار قاعده جمجمه در اندازه هایی از کوچک تا بسیار بزرگ و به صورت منفرد یا چندتایی وجود دارند. تومورهای همانژیومای قاعده جمجمه در حدود  هفت درصد از تومورهای مغزی انسان را تشکیل می دهند.

تومورهای مننژیومای قاعده جمجمه

انواع مختلف تومورهای مننژیومای قاعده جمجمه از سلول های مننژیوتلیال این ناحیه تشکیل می شوند. تومورهای مننژیومای قاعده جمجمه به طور معمول از پرزهای پرده آراکنوئید (عنکبوتیه) مننژ ایجاد شده و در حدود 22 درصد از کلیه تومورهای داخل جمجمه از این نوع تومورها تشکیل شده اند. تومورهای مننژیومای ساختار قاعده جمجمه مسئول حدوداً 3 الی 12 درصد از تومورهای ناحیه سی پی انگل نیز می باشند. بیشتر تومورهای مننژیومای قاعده جمجمه در دهه ششم و هفتم از سال های زندگی بیماران تشخیص داده می شوند.

تومور مننژیوم قاعده جمجمه در زنان بیش از مردان شایع بوده و تشخیص داده می شود. حدوداً بین 5 الی 15 درصد از بیمارانی که دارای تومور مننژیومای قاعده جمجمه هستند، چندین تومور مننژیومای دیگر نیز در سر خود دارند. در صورت ابتلای فرد به بیماری نورو فیبروماتوز نوع 2، احتمال بروز تومورهای مننژیومای قاعده جمجمه به شدت افزایش می یابد.

تومورهای سلول های پلاسمای (پلاسما سیتوما) قاعده جمجمه

تومورهای مغزی پلاسماسیتومای واقع در ساختار قاعده جمجمه به دلیل بزرگ شدن سلول های پلاسمایی ترشح کننده ایمونو گلوبولین ایجاد می شوند. تومورهای پلاسما سیتومای قاعده جمجمه معمولاً به عنوان تومورهای خوش خیم در ساختار قاعده جمجمه طبقه بندی شده اند. تومورهای بدخیم پلاسماسیتومای قاعده جمجمه بسیار نادر هستند و متاسفانه احتمال پخش شدن آنها در سطح مغز و نیز در داخل حفره جمجمه بسیار زیاد می باشد.

تومورهای درموئید و اپی درموئید در ساختار قاعده جمجمه

انواع تومورهای درموئید و اپی درموئید خوش خیم بوده و در حفره جمجمه، سینوس های پارانازال، استخوان حدقه ای اطراف چشم ها، و نیز استخوان پتروس تشکیل می شوند. تومورهای درموئید و اپیدرموئید رایج ترین انواع تومورهای خوش خیم قاعده جمجمه در کودکان محسوب می شوند. محل تشکیل تومورهای درموئید و اپیدرموئید قاعده جمجمه در خط میانه استخوان دو قطبی سر می باشد.

کوندرومای قاعده جمجمه (تومور غضروفی خوش خیم)

تومورهای کوندرومای قاعده جمجمه نوعی از تومورهای بسیار نادر با رشدی کند و خوش خیم هستند. تومورهای کوندرومای قاعده جمجمه از بخش غضروفی استخوانی شده اتصالات صفحات استخوانی جمجمه (سوچورها) تشکیل می شوند. تومورهای کوندرومای ساختار قاعده جمجمه عمدتاً تشکیل یافته از سلول های استخوانی در ساختار قاعده جمجمه و نیز سلول های استخوانی در سینوس های پارانازال (محدوده اطراف بینی) می باشند.

کوندرو سارکوما (تومورهای غضروفی بدخیم) قاعده جمجمه

تومورهای کوندروسارکومای قاعده جمجمه نوع خاصی از تومورهای کوندرومای قاعده جمجمه هستند. در پاره ای موارد متاسفانه تومورهای کوندروما که ریشه ای غضروفی دارند، مبدل به حالت بدخیم و سرطانی می گردند. تومورهای کوندروسارکومای قاعده جمجمه نزدیک به 6 درصد از تومورهای ساختار قاعده جمجمه را تشکیل می دهند. تومورهای کوندرو سارکوما در صورتی که ایجاد شوند نواحی پارا سلار، سی پی انگل، و سینوس های پارا نازال (اطراف بینی) را درگیر می کنند. طبق تحقیقات جراحی مغز و اعصاب و آنکولوژی، تومورهای سرطانی کوندروسارکومای قاعده جمجمه بطور معمول در بین مردان و در دهه چهارم زندگی آنان دیده می شود.

تومورهای نادر ساختار قاعده جمجمه

تومورهایی که در بخش قبل معرفی کردیم، تومورهای شایع ساختار قاعده جمجمه هستند. با توجه به گستردگی و پیچیدگی ساختار قاعده جمجمه، احتمال بروز تومور در آن نیز به همین میزان افزایش می یابد. خوشبختانه بسیاری از تومورهای این محدوده نادر بوده و حتی تومورهای شایع آن نیز درصد بسیار کمی از تومورهای مغزی را تشکیل می دهند. در عین حال، افزون بر تومورهای فوق الذکر، تومورهایی نادر نیز در ساختار قاعده جمجمه ممکن است ایجاد شوند که معروفترین آنها عبارتند از:

• تومورهای کوردوما (تومور دنباله طناب نخاعی)
• انواع سرطان های پارانازال سینوس (حفره بینی)
• انواع کیست های شکاف راتکه
• انواع تومورهای استزیونوروبلاستوما
• انواع شوانوم های عصب تریژمینال
• انواع کرانیوفارینوژوما (تومور هیپوفیزی خوش خیم که روی استخوان زین ترکی رشد می کنند)
• انواع شوانوم ها عصب شنوایی

منابع

https://healthcare.utah.edu/

https://www.mdanderson.org/

https://www.uofmhealth.org/

https://www.mskcc.org/

https://www.neurosurgery.columbia.edu/

https://nyulangone.org/

خانم جوان با شكايت اختلال بويايى، سردرد و تارى ديد
در بررسى ها تومور بسيار بزرگ قاعده جمجمه با منشأ غلاف بويايى (olfactory groove) مشاهده شد كه به عروق اصلى مغز و عصب هاى بينايى چسبيده بود
بيمار تحت عمل جراحى قرار گرفت و تومور بطور كامل برداشته شد