به گفته دکتر محسن القاسی جراحی های مغزی به طور عمده با هدف درمان مجموعه ای از آسیب ها و ضایعات دستگاه اعصاب مرکزی شامل انواع تومورهای مغزی و نخاعی، لخته های خونی، آنوریسم ها، بیماری صرع، و حتی بیماری پارکینسون در بخش های مختلف مغزی، طناب نخاع و ستون فقرات صورت می پذیرند. در مورد هر ضایعه عصبی و با توجه به وضع خاص هر بیمار، تکنیک های جراحی مغزی و نخاعی مختلفی برای جراحی دستگاه اعصاب مرکزی به وجود آمده اند. در عین حال، برای درمان یک آسیب خاصی در مغز و یا طناب نخاع، بسته به توانایی جراح مغز و امکانات موجود می توان از طیفی از روش های جراحی تخصصی استفاده نمود. بهره گیری از فن آوری های نوین و به روز دنیا در جراحی های مغز و اعصاب، این حوزه را مبدل به یکی از امن ترین بخش های خدمات درمانی برای بیماران نموده است. با پیشرفت های مهندسی پزشکی، امروزه خطرات ناشی از جراحی های مغزی بسیار پایین آمده اند.
تخصص پزشکی جراحی مغز و اعصاب
تخصص پزشکی جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات که در زبان انگلیسی به آن نورو سرجری (neurosurgery) گفته می شود، به مجموعه ای از فعالیت ها، اقدامات، و فرآیندهای عمل جراحی اشاره دارد که به طور مستقیم با مغز و ساختارهای اطراف و درون آن، طناب نخاعی و ساختارهای پیرامونی آن، و همچنین ستون مهره ها در ارتباط می باشند. تخصص پزشکی جراحی مغز و اعصاب گرایشی بسیار حساس از عمل های جراحی پزشکی است و جراحان متخصص مغز و اعصاب به عنوان آموزش دیده ترین، صبورترین، و حرفه ای ترین جراحان پزشکی در دنیا به شمار می آیند.
رشته جراحی مغز و اعصاب قدمتی چند هزار ساله دارد. باستان شناسان جمجمه های انسانی دستکاری شده متعلق به چند هزار سال پیش در نقاطب باستانی مختلف هند، مصر، چین، و امریکا یافته اند. امروزه با توجه به پیشرفت های تکنولوژی علمی و به خصوص در حوزه های فن آوری های کامپیوتری (هوش مصنوعی) و مهندسی پزشکی، امکان اجرای عمل های جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات برای گستره وسیعی از مشکلات، آسیب ها، بیماری ها، و ضایعات موجود در مغز و طناب نخاعی فراهم شده است.
پیشرفت های موجود در جراحی های مغزی به حدی بوده اند که در حال حاضر جراحان مغز با توجه به وضعیت سلامتی و نوع آسیب ها و یا ضایعات موجود در دستگاه اعصاب مرکزی (CNS) هر بیمار، شیوه درمانی کاملاً انحصاری و منحصر به فرد برای وی طراحی می نمایند که به این فرآیند پزشکی مبتنی بر شواهد گفته می شود.
هر حوزه پزشکی بر اساس یک سری اهداف از پیش تعیین شده شکل گرفته است. اهداف عمده و دستور کار اصلی متخصصان در رشته جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات به شرح زیر می باشند:
- پیشگیری و درمان انواع خونریزی های درون جمجمه، مغز، نخاع و ستون فقرات
- جراحی انواع تومورهای مغز و نخاع و خارج ساختن آن از سر و ستون مهره ها
- آزاد سازی عصب های مغزی که در بخش هایی از مغز و یا ساختارهای آن گیر کرده اند.
- آزادسازی اعصاب نخاع و یا طناب نخاعی در صورتی که مابین ستون فقرات و دیسک ها درگیر شده باشند.
- تخلیه انواع آبسه، کیست، و یا خون ناشی از آسیب های تروماتیک مغزی از سر
- برداشتن فشار از مغز (کاهش و تعدیل فشار درون جمجمه)
دلایل جراحی مغز انسان
عمل های جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات جزو فرآیندهای بسیار پیچیده اتاق عمل هستند. انتخاب رویکرد و نوع جراحی مغز و یا نخاع بستگی زیادی به وضعیت ضایعه / آسیبی دارد که نیازمند مداخله و درمان می باشد. تمامی جراحان مغز و اعصاب و ستون فقرات، در عین حال که بسیار مراقب بوده و از نظر دانش تخصصی حوزه نورو سرجری نیز به روز هستند؛ اما هر بیمار را به صورت موردی جدید و منحصر به فرد می بینند. در نتیجه، در جراحی مغز و اعصاب هر بیمار دارای وضعیتی کاملاً جدید و منحصر به فرد تلقی می گردد.
افزون بر درمان بیماری و ضایعات ثانویه ناشی از آسیب ها و حوادث، عمل جراحی مغز / اعصاب / ستون فقرات برای اصلاح ناهنجاری های جسمانی درون مغز و طناب نخاعی نیز صورت می پذیرد. در این موارد دلیل عمل جراحی مغزی می تواند طیفی از ناهنجاری های ناشی از نقایص مادرزادی، بیماری، آسیب، و یا سایر موارد باشد. به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در ساختمان پزشکان امید، در صورت داشتن مشکل در هر یک از موارد زیر در محدوده سر و جمجمه، گردن، طناب نخاعی و ستون فقرات، شما نیازمند مراجعه جراحی مغز و اعصاب هستید:
| بدفرمی/ ناهنجاری و یا بدشکلی عروق خونی | مشکلات تحریک عصبی |
| انواع آنوریسم (AVM) | ابتلاء به بیماری پارکینسون |
| داشتن انواع خونریزی در مغز و نخاع | فشار بالای درون جمجمه |
| لخته های خونی (ثابت و یا متحرک) | سکته مغزی |
| آسیب دیدگی بافت محافظ (سخت شامه/ دورا) | افزایش مایع مغزی نخاعی (هیدروسفالی) |
| ابتلاء به صرع | انواع تومورهای مغزی و نخاعی |
| وجود انواع آبسه و کیست | ابتلاء به انواع سرطان مغز و نخاع |
| آسیب دیدگی اعصاب مرکزی و پیرامونی | ضربه های مغزی |
آیا همیشه نیاز به جراحی های مغزی است؟
لازم به ذکر است که تمامی موقعیت ها و فوریت های مغز و اعصاب که در بخش قبلی بر شمردیم، در همه موارد نیازمند جراحی مغز و اعصاب نمی باشند. جراحان مغز و اعصاب با بررسی و تحلیل همه جانبه و در نظر گرفتن وضعیت اختصاصی هر بیمار راهکارهای درمانی مناسب وی را ارائه می نمایند.
اما در پاره ای از موارد، علی الخصوص در زمانی که خطر آسیب ها و تهدیدهای سلامت و حیات شما بالا باشد، عمل جراحی مغز و اعصاب بهترین گزینه برای درمان به حساب می آید. به عنوان یک نمونه بسیار معروف، انواع آنوریسم های مغزی نیازمند عمل جراحی نمی باشند. ولی، اگر آنوریسم مغزی یک بیمار دچار پارگی و خون ریزی مغزی شود، ممکن است حسب تشخیص جراح مغز، برای درمان و تخلیه خون ناشی از پارگی آنوریسم از مغز، جراحی های مغزی برایتان لازم باشند.
در نهایت، اینکه در جراحی مغز و اعصاب کدام موقعیت نیازمند کدام روش درمانی است بستگی به مجموعه ای از عوامل دارند که عبارتند از:
- نوع آسیب و ضایعه
- محل آسیب مغزی و یا نخاعی (از نظر دسترسی)
- وسعت آسیب و یا ضایعه عصبی
- شدت آسیب و یا ضایعه
- میزان آسیب به بافت های مجاور ضایعه
- میزان علایم و عوارض ناشی از آسیب و یا ضایعه عصبی
- سن بیمار
- وضعیت سلامت و توان بدنی بیمار
- مهارت جراح مغز و اعصاب و تسلط بر تکنیک های درمانی
- امکانات و تجهیزات در دسترس برای درمان در مراکز درمانی/ بیمارستان های محل
منابع
بسیار مفید و آموزنده