ستون فقرات

آناتومی ستون فقرات

ستون فقرات یکی از حیاتی‌ترین قسمت‌های بدن هر آدمیه که از کل بدن پشتیبانی می‌کنه و باعث میشه بدن بتونه در جهت‌های مختلف حرکت کنه آناتومی ستون فقرات خیلی شگفت‌انگیزه و طوری طراحی شده که به بدن کمک کنه عملکرد‌های خیلی زیادی هم داشته باشه. اول از همه باید بدونید که یکی از اصلی‌ترین کارای اجزای ستون فقرات، محافظت از طناب نخاعی هستش. طناب نخاعی در واقع یه عضو خیلی خیلی حساسه که از بین ساختارهای پیچیده عضلات، رباط‌ها و استخوان‌ها توی کمر رد میشه تا بتونه ارتباط بین مغز و بقیه قسمتهای بدن رو از راه انتقال پیام‌های حسی و حرکتی به وجود بیاره. اگه بخوام درباره قدرت طراحی ستون فقران صحبت کنم، باید بگم که ستون فقرات یه آدم بزرگسال توی حالت عادی و طبیعی جوری روی لگن قرار می‌گیره که کمترین فشار به لگن وارد بشه، از طرف دیگه توی حالت طبیعی و سالم بدن، عضلات کمر هم برای اینکه بتونن ستون فقرات رو صاف نگه دارن، با این طراحی به کمترین نیرو احتیاج دارن.

مهره های ستون فقرات

یه نکته جالب دیگه اینه که ما وقتی به دنیا میایم، ستون فقراتمون 33 تا مهره‌ جداگونه داره. اما وقتی بزرگ میشیم، معمولا 24 تا مهره‌ مجزا داریم. این به خاطر اینه که بعضی از مهره‌های خاجی به هم جوش می‌خورن. اگر بخوایم با این 33 مهره راحتتر آشنا بشیم، اونا رو توی 4 دسته می‌تونیم قرار بدیم: این شکلی که؛ 7 تا مهره بالایی که در واقع توی گردن قرار دارن رو بهش مهره‌های گردنی میگیم که با C1 تا C7 شناخته میشن. وظیفه مهره‌‌های گردنی اینه که حرکتهای گردن رو به وجود بیارن. این مهره‌ها البته از طناب نخاعی، عصب‌ها و رگایی که به بقیه نقاط بدن میرن، محافظت می‌کنن. بعد از مهر‌های گردن 12مهره‌ قرار داره که بهشون مهره‌های سینه‌ای یا توراسیک میگن و توی بیان علمی به اسم T1 تا T12 شناخته میشن. بعد از مهر‌های سینه‌ای، هم توی ناحیه پایینی کمر یا لومبار 5 تا مهره هست که به L1 تا L5 معروفن

ناحیه لومبار

ناحیه لومبار در مقایسه با بقیه نواحی ستون فقرات، بیشترین وزن رو تحمل میکنه. به همین خاطر، این ناحیه بیشتر از بقیه جاهای ستون فقرات میتونه دچار آسیب یا مشکل بشه که اینا همه منجر به درد کمر میشن. بعد از مهره‌های کمر، ناحیه خاجی و دنبالچه قرار داره که 9 تا مهره داره. البته همه این مهره‌ها به هم جوش میخورن و تبدیل به یک بخش میشن. به ناحیه خاجی ساکروم هم گفته میشه. البته ستون فقرات که از روی هم قرار گرفتن همه این مهره‌ها درست میشه، توی حالت عادی باید قوس‌هایی داشته باشه. اگر از روبه‌رو یا از پشت به ستون فقرات نگاه کنید، انحنایی نمی‌بینید و همه مهره‌ها بدون انحراف به چپ یا راست، مستقیما روی هم قرار گرفتن. اما زمانی که ستون فقرات به چپ یا راست انحنا داشته باشه، اصطلاحا میگن بیمار به اسکولیوز یا عارضه‌ انحراف ستون فقرات مبتلاست. اما وقتی از کنار به ستون فقرات نگاه کنید، می‌بینید که ستون فقرات سه تا قوس یا انحنای طبیعی داره. یکی توی ناحیه گردنی که گودی یا قوس به سمت داخله، یکی توی ناحیه سینه‌ای که برآمدگی یا قوس به سمت خارجه و یکی هم توی ناحیه کمری یا لومبار که گودی یا انحنا به سمت داخله. وجود این انحناها به ستون فقرات کمک می‌کنه که وزن سر و بالا تنه رو به خوبی تحمل کنه. این انحناها حتا باعث میشن تعادل بدن توی حالت ایستاده و نشسته حفظ بشه. البته داشتن انحنای بیش از حد مثل گودی زیاد کمر یا قوز کمر هم خوب نیست چون خود این موضوع باعث عدم تعادل توی ستون فقرات و مشکلات دیگه میشه.

اجزای تشکیل ستون فقرات

حالا که با کلیت ستون فقرات آشنا شدیم، بریم سراغ اجزای تشکیل دهنده‌ش. قبلا گفتیم که اجزای مختلف تشکیل دهنده‌ ستون فقرات به نحوی طراحی شده‌ن که از طناب نخاعی محافظت کنن، وزن بدن رو پشتیبانی کنن و به بالاتنه کمک کنن بتونه حرکات مختلفی رو انجام بده. یکی از اجزای اصلی ستون فقرات، مهره‌‌ها هستن که بیشترین وزن و فشار رو هم تحمل می‌کنن. قسمت تنه‌ مهره‌ها به یه حلقه‌ی استخوانی وصله که این حلقه زوائدی داره. درواقع یه برآمدگی استخوانی دو طرف هر مهره هستش که بهش پدیکل میگن. این برآمدگی‌ها از حلقه‌ی استخوانی که دور طناب نخاعیه محفاظت می‌کنن. پشت هر کدوم از حلقه‌های مهره هم یه تیغه‌ی استخوانی هستش که بهش لامین گفته میشه. دو طرف ستون فقرات هم عضله‌هایی به شکل عرضی هستش که به ستون مهره‌ها وصلن. تیغه‌ استخوانی یا لامینا یه نوک تیز داره که بهش زائده‌ی خاری میگن. جالبه بدونید این زائده‌‌های خاری به شکل برآمدگی‌های کوچیکی توی پشت گردن و کمر با دست حس میشه. بین هر دو تا مهره ستون فقرات، یه دیسک قرار داره که وظیفه‌‌ش جذب فشار وارده به ستون فقراته. دیسک‌ها به شکلی طراحی شدن که می‌تونن فشار‌ها رو به خوبی جذب کنند و به مهره‌ها اجازه بدن که روی هم، توی جهت‌های مختلفی حرکت کنن. هر کدوم از دیسک‌های بین‌مهره‌ای یه پوسته‌ خیلی مستحکم بافتی دارن که بهش آنولوس فیبروس میگن که توی اون یه ماده‌ی نرمی به اسم نوکلئوس پولپوس قرار داره. در واقع لایه‌ مستحکم بیرونی، از ماده‌ی نرم درونی دیسک محافظت می‌کنه و بافت‌های محکمی داره که به مهره‌های دو طرف دیسک متصلن. ماده‌ی نوکلئوس آب زیادی داره واسه همین حالت نرمی داره، به همین خاطر دیسک‌ها نرم هستن و می‌تونن فشار‌ها رو جذب کنن. توی ستون فقرات یه بخش دیگه به اسم مفاصل فاست هست که قسمت قوس‌دار دو طرف هر کدوم از مهره‌های مجاور رو به هم وصل می‌کنه. بین هر دو مهره‌ مجاور دو تا مفصل فاست قرار داره که هر کدوم در یه سمت مهره قرار گرفتن. مفاصل فاست هر مهره رو به مهره‌ی بالایی و پایینیش وصل می‌کنن و وظیفه‌شون اینه که به مهره‌ها اجازه بدن مستقل از هم، به طرفین چرخش داشته باشن. یه بخش دیگه ستون فقرات گذرگاه‌های عصبی هستن که در واقع دریچه‌هایی هستن که از راه این دریچه‌ها شاخه‌های عصبی که از طناب نخاعی میان از توی ستون فقرات بیرون میان و به قسمت‌های مختلف بدن میرن. بین هر دو مهره از ستون فقرات هم دو تا گذرگاه یا فورامن عصبی وجود داره که از دو سمت مهره بیرون میان. در واقع کار فورامن اینه که برای خروج شاخه‌های عصبی که سیگنال‌های عصبی رو از طناب نخاعی به اندام‌ها منتقل می‌کنن، یه کانال امن درست کنه.

طناب نخاعی و شاخه‌های عصبی ستون فقرات

حالا می‌رسیم به آشنایی با طناب نخاعی و شاخه‌های عصبی. طناب نخاعی از پایین مغز تا ناحیه‌ بین اولین و دومین مهره‌های کمری ادامه داره. طناب نخاعی آخر سر به شاخه‌های عصبی زیادی تقسیم میشه که این شاخه‌ها هر کدومشون به قسمت‌های مختلف پایین‌تنه و پاها میرن. به خاطر ظاهری که این انشعاب عصبی آخر طناب نخاعی پیدا می‌کنه، بهش ریشه‌های عصبی دم‌اسبی میگن. این گروه از عصب‌ها توی کانال نخاعی هستن و بعد از اینکه یه مسافت کوتاهی رو طی کردن از آخرین فورامن عصبی خارج میشن و به قسمت‌های مختلف پا میرن. خود طناب نخاعی هم با یه فضای محافظ به اسم دورا یا سخت‌شامه احاطه شده، که این غشا به شکل یک غلاف لیفیه. توی این غلاف یه مایعی هست که طناب نخاعی و شاخه‌های عصبی رو کاملا دربر گرفته. اینم خوبه بدونید که هر کدوم از شاخه‌های عصبی که از ستون فقرات خارج میشن به یک ناحیه مشخص از بدن میرن. برای مثال شاخه‌های عصبی که از ناحیه گردنی خارج میشن به قفسه سینه و بازوها میرسن یا شاخه‌های عصبی که توی کمر هستن، به لگن، ران‌ها و پاها میرسن. این عصب‌ها سیگنال‌های حرکتی رو از مغز به اندام‌ها منتقل می‌کنن. همینطور سیگنال‌های حسی رو از اندام به مغز میرسونن که همین کارشون باعث میشه اندام‌های بدن ما حس داشته باشن. به خاطر همین، آسیب به عصب‌ها، ریشه‌های عصبی یا نخاع، علائمی مثل درد، گزگز شدن، بی‌حسی و خواب رفتن و ضعف داره. که این علائم ممکنه هم توی ناحیه‌ آسیب‌دیدگی عصب و هم توی اندام‌هایی که در انتهای مسیر عصب قرار دارن، دیده بشن. مثلا به خاطر این حالت درد هم توی گردن، هم توی دست‌ها حس میشه. اگر بخوایم با عضلات ستون فقرات بیشتر آشنا بشیم، باید بگم که خیلی از عضلاتی که تنه‌ بدن، حتی دست و پاها رو حرکت میدن هم به ستون فقرات وصلن. البته عضله‌هایی که مستقیما ستون فقرات را دربر گرفتن، نقش خیلی مهمی هم توی حفظ حالت صحیح بدن دارن، هم تحمل وزن موقع فعالیت‌های روزانه‌ای مثل کار و ورزش. به خاطر همین تقویت کردن این عضلات می‌تونه یه بخش خیلی مهم برنامه‌ فیزیوتراپی و توانبخشی افراد بیمار باشه. از اونجایی که ستون فقرات ساختار خیلی پیچیده‌ای داره و مرکز حرکتی بدن ما است که توی بیشتر فعالیت‌ها و کارها درگیر میشه، ممکنه دچار آسیب‌ها و مشکلات زیادی بشه. بیماریهایی مثل پوکی استخوان، تنگی کانال نخاعی، بیرون‌زدگی دیسک، آسیب طناب نخاعی، اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات، کیفوز یا قوز کمر و پشت، گودی بیش از حد کمر، روماتیسم و آرتروز ستون فقرات شایع‌ترین بیماری‌های این بخش از بدن ما هستن که هر کدوم راه‌های پیشگیری و درمان خاص خودشون رو دارن.