به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، هیدروسفالی در هر سنی ممکن است رخ دهد. اما در اکثر اوقات جراحان مغز و اعصاب با این وضعیت اورژانسی در دو گروه نوزادان و یا بیماران بالای 60 سال مواجه می شوند. در حوزه جراحی مغز و اعصاب روش های متنوع و بسیار ایمنی برای درمان هیدروسفالی وجود دارند که انواع مختلفی از جراحی ها را تشکیل می دهند. نکته بسیار مهم در هیدروسفالی واکنش ها و اقدامات درمانی به موقع است، چون افزایش فشار طولانی مدت درون مغز می تواند منجر به آسیب ها و ضایعات بعضاً طولانی مدت و یا مادام العمر در بیماران گردد. به همین دلیل، در صورت مشاهده علایم و عوارضی مشابه هیدروسفالی در خود یا اطرافیانتان، لازم است هر چه سریعتر برای تشخیص درست و درمان سریع و مناسب به نزد بهترین جراحان مغز و اعصاب مراجعه بفرمایید.
هیدروسفالی چیست؟
از منظر آناتومی مغز و اعصاب، دستگاه اعصاب مرکزی شامل مغز و نخاع که درون ساختارهای استخوانی جمجمه و ستون فقرات محافظت شده اند، درون یک مایع زلال و شفاف خاص به نام مایع مغزی نخاعی شناورند. مایع مغزی نخاعی ترکیبی شبیه پلاسمای خون دارد، اما به طور کلی از سایر مایعات بدنی جدا می باشد. نقش و وظیفه مایع مغزی نخاعی مرطوب و نرم نگاه داشتن بافت ها، نظافت، حفاظت، تغذیه و کاهش وزن دستگاه اعصاب مرکزی از طریق معلق کردن آنها در مایع می باشد.
مایع مغزی نخاعی در حال گردش و جریان مداوم از درون بطن های مغزی به سمت حفره نخاعی ستون فقرات است. زمانی که میزان مایع مغزی نخاعی موجود و یا تولید شده در دستگاه اعصاب مرکزی بیش از حد باشد، به دلیل بسته بودن فضای جمجمه و ستون مهره ها، فضا را تنگ کرده و در نتیجه منجر به افزایش فشار درون جمجمه و یا نخاع خواهد شد.
افزایش فشار درون فضای جمجمه ناشی از هیدروسفالی منجر به آسیب دیدگی بافت های درون مغز می شود و در صورت عدم رسیدگی به موقع می تواند منجر به کما و یا حتی خدا ناکرده مرگ بیمار شود.
چه کسانی بیشتر در معرض هیدروسفالی هستند؟
طبق بررسی های صورت گرفته انجمن بین المللی جراحان مغز و اعصاب، وضعیت خطرناک هیدروسفالی در هر سنی و برای هر کسی ممکن است رخ بدهد. اما طبق سرشماری های آماری صورت گرفته، به طور عمده بیشترین افراد و گروه های سنی در معرض خطر شامل افراد بالای 60 سال و نیز نوزادان هستند. طبق بررسی های انستیتو ملی سکته مغزی و بیماری های اعصاب ایالات متحده امریکا، میزان شیوع هیدروسفالی 1 تا 2 نفر در هر 1000 نوزاد تازه متولد شده در سال می باشد. بیشتر این موارد البته با غربالگری های جنین در طی دوره بارداری شناسایی شده و به این ترتیب، می توان در همان زمان با سرعت و دقت بالا به جراحی مغز و درمان هیدروسفالی نوزوادان پرداخت.
انواع هیدروسفالی
هیدرو سفالی در جراحی مغز و اعصاب وضعیتی پیچیده به شمار می آید، زیرا ممکن است به دلایل گوناگون شناخته یا ناشناخته ای ایجاد شود. به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات انواع اصلی بیماری هیدروسفالی عبارتند از:
هیدروسفالی مادرزادی
هیدرو سفالی مادرزادی نوعی از هیدرو سفالی است که در هنگام تولد وجود داشته و به طور معمول به دلیل رخدادهای ناشناخته طی دوران رشد جنینی و یا ناهنجاری های ژنتیکی ایجاد شده است.
هیدروسفالی اکتسابی
هیدرو سفالی اکتسابی به طور معمول هنگام تولد و یا در بزرگسالی ایجاد می شود و دلیل آن آسیب های وارده و یا بیماری های دستگاه اعصاب مرکزی می باشد
هیدروسفالی ارتباطی
هیدرو سفالی ارتباطی زمانی ایجاد می شود که هیچ انسدادی در مسیر جریان مایع مغزی نخاعی در سیستم بطنی رخ نداده باشد. این وضعیت به دلیل جذب ناکافی مایع مغزی نخاعی و یا افزایش غیر طبیعی در میزان این مایع رخ می دهد.
هیدروسفالی غیر ارتباطی (انسدادی)
هیدرو سفالی غیر ارتباطی زمانی یا انسدادی زمانی رخ می دهد که مسیر جریان مایع مغزی نخاعی در یک یا تعداد بیشتری از گذرگاه های ارتباطی بین بطن ها مسدود می شود. این نوع از هیدرو سفالی منجر به گشاد شدن مسیرهای فوقانی جریان مایع مغزی نخاعی و در نتیجه افزایش فشار درون جمجمه خواهد شد.
هیدروسفالی با فشار نرمال
هیدرو سفالی با فشار نرمال نوعی از هیدرو سفالی ارتباطی است که در هر سنی می تواند رخ دهد، اما بیشترین موارد تشخیصی آن در سالمندان می باشد. ویژگی هیدرو سفالی با فشار نرمال بطن های گشاد شده با فشار درون جمجمه و ستون مهره طبیعی است.
هیدروسفالی خلاء (اکس واکو)
هیدرو سفالی خلاء یا اکس واکو بیش از همه در سالمندان مشاهده می شود. هیدرو سفالی خلاء زمانی ایجاد می شود که یک بیماری نورو دژنراتیو همچون دمانس آلزایمر، سکته مغزی و یا ترومای مغزی، منجر به ایجاد ضایعه در مغز و تحلیل رفتن بافت های مغزی می شود.
علت بیماری هیدروسفالی
علی رغم وجود پیشرفت های چشمگیر علمی در حوزه جراحی مغز و اعصاب، تاکنون دلیل مشخصی برای به وجود آمدن هیدروسفالی مشخص نشده است. در برخی از موارد هیدرو سفالی در ابتدای تولد وجود دارد، در حالی که در دیگران در کودکی، بزرگسالی و یا سالمندی ایجاد می شود.
بیماری هیدروسفالی می تواند به صورت ارثی از والدین به فرزندان برسد. گاهی از اوقات نیز هیدروسفالی به دلیل بیماری های زیر ایجاد می شود:
| اسپینا بیفیدا | خونریزی مغزی |
| آنسفالو سل | مننژیت |
| تومورهای مغزی بخصوص در بطن ها | آسیب های تروماتیک مغزی |
علایم و عوارض هیدروسفالی در سنین مختلف
علایم و عوارض هیدروسفالی از فردی به فرد دیگر و در گروه های سنی مختلف متفاوت می باشد. نوزادان و کودکان کم سن و سال بیشتر علایم و عوارض عمومی ناشی از افزایش فشار درون جمجمه (مواردی همچون استفراغ) را از خود نشان می دهند. در حالی که بزرگسالان بیشتر دچار علایم و عوارضی همچون تخریب کارکردهای حافظه و عملکردهایی همچون راه رفتن می شوند. به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات، علایم و عوارض بیماری هیدرو سفالی بر اساس گروه سنی به تفکیک عبارتند از:
علایم و عوارض هیدروسفالی در نوزادان:
| اندازه سر که به صورت غیر طبیعی بزرگ است | استفراغ |
| افزایش سریع اندازه جمجمه | بی خوابی |
| ملاج (فونتانل) سفت و برجسته | بی قراری |
| رگ های بیرون زده پوست سر | تشنج |
| انحراف چشم به سمت پایین (علامت غروب خورشید) |
علایم و عوارض هیدروسفالی در کودکان و نوجوانان:
| حالت تهوع | عدم رشد در زمان مقرر |
| استفراغ | کندی سیر رشد |
| تورم صفحه بینایی (پاپیل اِدم) | تغییرات شخصیتی |
| دو بینی | ناتوانی در تمرکز |
| تاری دید | تشنج |
| ناهنجاری فاصله دو پا | کاهش اشتها |
| مشکلات تعادلی | بی اختیاری ادرار |
علایم و عوارض هیدروسفالی در بزرگسالان:
| سر درد | بی حالی |
| حالت تهوع | بی اختیاری ادرار |
| استفراغ | ضعف بینایی |
| مشکلات راه رفتن | ضعف در توانمندی های شناختی |
| مشکلات تعادل | از دست دادن حافظه |
| فقدان هماهنگی حرکتی | دمانس (زوال عقل) خفیف |
| ناهنجاری فاصله دو پا |
روش تشخیص هیدروسفالی
در صورت داشتن علایم هیدروسفالی لازم است سریعاً به جراح متخصص مغز و اعصاب مراجعه بفرمایید. در صورتی که فرزند شما دچار علایمی مشابه هیدرو سفالی شده باشد، بهتر است ابتدا برای تشخیص افتراقی و تفکیک هیدرو سفالی از سایر بیماری های اطفال که ممکن است علایم مشابهی داشته باشند، به پزشک متخصص اطفال مراجعه فرمایید.
در صورت تشخیص ظن تشخیصی هیدرو سفالی، جراح مغز و اعصاب با معاینه کامل عصبی و بررسی کامل علایم و سوابق شما اقدام به فرآیند تشخیصی گام به گام خواهعد کرد. به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات در ساختمان پزشکان امید، پس از معاینه کامل عصبی، یک یا چند مورد از آزمایشات زیر برای تایید تشخیص هیدرو سفالی و نیز طرح ریزی برنامه درمانی شما لازم خواهند شد:
- تصویر برداری مغزی CT اسکن
- تصویر برداری مغزی MRI
- کشیدن آب نخاع
- بررسی فشار درون جمجمه
- سیسترنوگرافی ایزوتوپ
جراحی اندوسکوپی هیدروسفالی
جراحى اندوسكوپيك بطن سوم در آقاى جوان با مشكل هيدروسفالى و افزايش فشار مغزى.
در اين جراحى با يك سوراخ كوچك در جمجمه با كمك اندوسكوپ وارد بطن سوم مغز شده و كف بطن را سوراخ ميكنيم تا جريان مايع مغزى برقرار شود. پس از اين جراحى ديگر نيازى به تعبيه شانت مغزى وجود ندارد.
