شکستگی سر در قاعده جمجمه که به آن شکستگی قاعده جمجمه نیز گفته می شود، شامل طیف وسیعی از آسیب های مغزی تروماتیک هستند که شامل شکستگی در حداقل یکی از استخوان های تشکیل دهنده ناحیه قاعده جمجمه می باشند. ساختار قاعده جمجمه در سر یک ساختار استخوانی پیچیده است که به عنوان کل دهنده بخش کفی و پایینی جمجمه شناخته شده جدا کننده مغز از باقی سر و گردن محسوب می شود. به گفته دکتر محسن القاسی متخصص جراحی مغز و اعصاب تهران در ساختمان پزشکان امید خیابان ملاصدرا، بیشتر موارد شکستگی قاعده جمجمه بر اثر ضربات شدید به سر ایجاد می شوند که اکثریت اوقات شامل مواردی همچون تصادف وسایل نقلیه، تصادف موتور سیکلت و یا برخورد با عابر پیاده پیش می آیند. به دلیل اینکه فشار بسیار بالایی برای ایجاد شکستگی های قاعده جمجمه نیاز است، بنابراین در صورت بروز هر مورد از شکستگی قاعده جمجمه لازم است سریعاً فرد مصدوم برای درمان به اورژانس و بیمارستان منتقل شده و تحت نظر جراح مغز و اعصاب قرار گیرد.
حوادث شکستگی ها در ساختار قاعده جمجمه
از نظر تخصصی در جراحی مغز و اعصاب، انواع شکستگی های استخوان های ساختار قاعده جمجمه اهمیت بسیار زیادی در حوزه آسیب های وارده به مغز ما دارند. به طور معمول در حدود سه و نیم تا بیستو چهار درصد آسیب هایی که به سر وارد شده اند، شامل نوعی از شکستگی در استخوان های ساختار قاعده جمجمه می باشند. نکته جالب توجه اینکه متاسفانه در پنجاه درصد از مواقع، آسیب های مغزی وارده به بیماران مغز و اعصاب، دقیقاً ناشی از همین شکستگی های ساختار قاعده جمجمه بوده اند.
طبق تحقیقات صورت گرفته در حوزه جراحی مغز و اعصاب و طب اورژانس، هفتاد درصد از شکستگی های ساختاری جمجمه در ناحیه جلویی (قدامی)، بیست درصد در ناحیه میانی (مدیال) و پنج درصد نیز در ناحیه پوستریور (پسین) از ساختار قاعده جمجمه به وجود می آیند.
شایع ترین نوع شکستگی جمجمه
به گفته دکتر محسن القاسی جراح مغز و اعصاب کشور در شمال تهران، رایج ترین علامت مشاهده شده در انواع شکستی استخوان های ساختار قاعده جمجمه، نشتی مایع مغزی نخاعی سر بیمار است. این علامت بحرانی بطور کلی در دو درصد از آسیب هایی که به سر وارد می آیند، مشاهده می شود. اما، متاسفانه نشتی مایع مغزی نخاعی در حداقل سی درصد از شکستگی های ساختار قاعده جمجمه مشاهده شده است. از منظر زمان بندی حوادث، معمول بر این است که نشتی مایع مغزی نخاعی در بیماران مصدوم، در یک بازه زمانی چهل هست ساعته پس از آسیب تروماتیک مغزی ایجاد می شود. لازم به ذکر است که در شانزده درصد از مواقع هم، نشت کردن مایع مغزی نخاعی از سر بیماران بدون علت مشخص بوده و معمولاً بعد از چندین بار رخداد مننژیت ممکن است در یک بیمار مشاهده شود.
استخوان های ساختار قاعده جمجمه انسان به شکل ویژه در برابر انواع آسیب های مغزی تروماتیک (TBI) ناشی از تکان خوردن مغز و هسته هایش و یا شکستگی های بخش میانی صورت آسیب پذیرند. از دید جراحی مغز و اعصاب، حساس ترین و ضعیف ترین بخش های ساختار قاعده جمجمه در حوزه شکستگی ها شامل استخوان سینوس پروانه ای یا اسفنوئید، پتروس، و فورامن مگنوم یا همان سوراخ بزرگ که محل عبور نخاع است، می باشند.
علائم شکستگی قاعده جمجمه
از آنجایی که شکستگی استخوان های ساختار قاعده جمجمه به دلیل وارد آمدن فشارهای زیاد به سر هستند، این شکستگی ها معمولاً با آسیب های متعدد به سایر بخش های داخلی ساختار جمجمه نیز همراه می باشند. اکثریت بیمارانی که دارای شکستگی های جمجمه هستند بی هوش بوده و نیازمند مداخلات سریع اورژانسی و مداوا برای آسیب های جدی تری هستند که تهدید کننده زندگی آنها خواهند بود. به همین علت، احتمال بسیار بالایی وجود دارد که متاسفانه متخصصان اورژانس نتوانند به سرعت این علایم و عوارض شکستگی های ساختار قاعده جمجمه را شناسایی نمایند.
طبق پروکل های تشخیصی و درمانی انجمن بین المللی جراحان مغز و اعصاب، مصدومان و بیمارانی که دارای شکستگی های جمجمه هستند، از وضعیت هشیار و بدون علامت تا حالت های اغما و بدون تنفس را می توانند داشته باشند. بنابراین، اولین گام مهم در فرایند تشخیص وضعیت شکستگی جمجمه، ارزیابی سطح هوشیاری بیمار بر اساس مقیاس کمای گلاسگو (GCS) است.
برای یک متخصص جراحی مغز و اعصاب لازم است که به دقت خارج شدن خون و یا مایع مغزی نخاعی از گوش ها، سوراخ های بینی، و یا زخم های موجود بر روی سر را بررسی نماید. نشت کردن مایع مغزی نخاعی در بیمار باید با دقتی بسیار بررسی شود، چون احتمال بروز مننژیتدر بیمار به میزانی زیاد وجود دارد. تمامی جرحان برتر مغز و اعصاب ایران و جهان برای این کار از آمون های زیر برای بیماران خود که دارای شکستگی جمجمه هستند، استفاده می کنند:
- آزمون های تحریکی مانور والسالوا
- علامت/ نشانه دو زنگ
- نوارهای تست گلوکز
- آزمون های ترنسفرین بتا2
دو علامت بسیار مهم برای تشخیص شکستگی ساختارهای جمجمه عبارتند از:
- وجود انواع کبودی و خون مردگی در زیر پوست در محدوده زیر و پشت گوش (ماستوئید) [به آن “علامت جنگ” نیز گفته می شود]
- وجود انواع کبودی و خون مردگی دور چشم ها [که به آن “چشم های راکونی” نیز می گویند]
در صورتی که بیمار مصدوم دارای شکستگی جمجمه هوشیار و بیدار باشد، لازم است همه زوج های اعصاب مغزی به خصوص زوج اعصاب بینایی و زوج اعصاب صورت بررسی شوند تا بتوانیم آسیب های اصلی مغزی را دقت و سرعتی بالا تشخیص بدهیم. توصیه اکید انجمن جراحی مغز و اعصاب ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا، اجرای معاینه کامل عصبی برای تمامی بیماران دارای شکستگی جمجمه می باشد.
انواع شکستگی های قاعده جمجمه
در جراحی مغز و اعصاب دسته بندی طبقات انواع شکستگی های ساختار قاعده جمجمه انسان حتی المقدور معمولاً بر اساس وضعیت ظاهری آنها صورت می گیرد. بر این اساس انواع شکستگی های ساختار قاعده جمجمه عبارتند از:
انواع شکستگی های تکی (خطی/ چند شاخه):
هنگامی که منحصراً تنها یک مورد شکستگی وجود داشته باشد، آن را شکستگی تکی می نامند. شکستگی تکی می تواند در یک یا چند استخوان ایجاد شود. در هنگامی که شکستگی بجای یک حالت خطی، در چندین جهت مختلف یا مشابه ایجاد شود، جراحان مغز واعصاب به آن شکستگی چند شاخه می گویند.
انواع شکستگی های چندگانه (خطی/ چند شاخه):
شکستگی های چندگانه وضعیت هایی هستند که در آنها چندین مورد شکستگی جداگانه در استخوان های ساختار قاعده جمجمه بیمار مشاهده می شود. انواع شکستگی های چندگانه هم در یک استخوان منفرد قاعده جمجمه و هم در چندین استخوان کف جمجمه ممکن است به وجود آیند. زمانی که شکستگی بجای حالت خطی، در چندین جهت ایجاد شود، به آن شکستگی چند شاخه گویند.
انواع خرد شدگی ها:
خردشدگی استخوان جمجمه در زمانی است که یک یا چند استخوان ساختار قاعده جمجمه به چندین تکه / بخش خرد شده باشند.
انواع شکستگی های همجوار:
حالت شکستگی همجوار در زمانی است که شکستگی جمجمه از مرزهای آناتومیک در استخوان های جمجمه عبور کرده باشد.
انواع فشردگی ها (دپرشن):
در صورتی که بر اثر آسیب های تروماتیک مغزی، بخش های شکسته شده استخوان جمجمه به سمت داخل حفره سر، یا پرده مننژ و یا خود مغز بیشتر از 3 میلی متر جابجا شده باشند، به آن وضعیت جمجمه، شکستگی ناشی از فشردگی (دپرشن) می گویند.
جدایی های اتصالات جمجمه (سوچور دیاستازی):
جدایی اتصالات جمجمه در زمانی رخ می دهد که شکستگی های افقی در استخوان های قاعده جمجمه در راستای محل های اتصال استخوان ها (سوچورها) به میزانی بیشتر از 3 میلی متر باشند.
جدایی های شکستگی ها (شکستگی های دیاستازی):
جدایی شکستگی هنگامی در ساختار قاعده جمجمه رخ می دهد که جابجایی های افقی استخوان های ساختار قاعده جمجمه در لبه های شکستگی ها به میزانی بیشتر از 3 میلی متر باشند.
منابع
https://surgeryreference.aofoundation.org/
